Azerbaycan İsminin Kökeni

Toplum ve ülke isimlerinin kökeni genellikle coğrafi özelliğe veya insan unsuruna dayanır fakat bunların dışındaki etkileri de dikkate almadan bu tür kelimelerin çoğunun kökenini tespit etmek zordur. Bu zorluk genellikle yazılı kaynakların yetersizliği ve ülke, toplum ve yer adlarının kökeninin birden çok faktöre dayanmasından kaynaklanmaktadır. Hakkında ortaya atılan değişik fikirlerden dolayı açıklanması daha da zorlaşan isimlerden biri de coğrafi bir isim iken bugün siyasi bir toplumun ismi olan “Azerbaycan”dır. Bu ismin kökeni ve anlamı hakkında bugüne kadar tarihçi, edebiyatçı ve dilciler tarafından çeşitli görüşler ileri sürülmüştür. Ancak gerçek kökeni, ne anlam ifade ettiği hakkında genel kabul gören bir sonuç elde edilememiştir.

Bugüne kadar “Azerbaycan” isminin kaynağı hususunda ileri sürülen görüşlerden en yaygın olanı, “Azerbaycan” isminin Persler döneminde bu bölgeyi yöneten “Atropates”in adından geldiğini savunan görüştür. Bu ismin Büyük İskender tarafından M.Ö. 329-328 yıllarında Media’ya vali tayin edilen ünlü komutan “Atropates’in isminden gelen “Atropatan” olduğunu söyleyen coğrafyacı Strobon eski Yunan kaynaklarındaki “Atropates”in İran dilinde “atar” ve “pata” kelimelerinden meydana gelen “Ataropota” şeklindeki birleşik bir kelimeden oluştuğunu söyler(Mirzali, 1993:13-15).Bu görüşe katılanlardan Zeki Velidi Togan, Media’nın Hemedan’ı ihtiva eden kısmından ayırt edilmek üzere, “Atropates’in idare ettiği bölgeye “Media Atropatanae” yahut “Media minör” veya sadece “Atropaten” denildiğini, bu ismin III. yüzyıldan itibaren “Azurbazagân” şeklinin görülmeye başlandığını, Arapların, g ’yic ile karşılayarak, bu ismi “Azarbaycân” şeklinde telaffuz ettiklerini ve ismin bu şeklinin daha sonraİranlılar ve Türklere geçtiğini belirtir.

Yaygınlık kazanan bu görüşe kaynaklık eden kişi ismi “Atropates” in kim olduğu hakkında tarihçiler arasında bir görüş birliği yoktur. Coğrafyacı Strobon’un “Büyük İskender’in Media’ya vali olarak tayin ettiği ünlü komutan Atropates” diye bahsettiği kişinin Büyük İskender’in ünlü generallerinden değil, Ahameniş valisi olduğunu savunanlar vardır. Bunlara göre, Büyük İskender, M.Ö. 331 yılında Media üzerine yürüdüğü zaman, Atropates “Küçük Media” satraplığının başında bulunuyordu. Eski Guti ülkesi olan “Büyük Media”nın kuzeybatı kısmını oluşturan bu bölge, I. Dara’dan itibaren Ahamenişlerin önemli bir satraplığı idi. Atropat, Kafkasyalı askerleriyle katıldığı Gavgamel savaşında Pers ordusunun Yunanlılara yenilmesinden bir süre sonra, İskender’e tabii oldu. Bunun üzerine İskender, M.Ö.328 yılında, daha önce bölgeye atamış olduğu valiyi görevden alarakAtropat’ı yeniden Kuzey Media satraplığına tayin etti. Bu tarihten itibaren de bölgeye “Atropatene”, yahut “AtropatMedia”sı denilmeye başlandı