Cengiz Han 1167 yılında Temuςin ismiyle dünyaya geldi. Temuçin, demirci manasına gelmektedir. Cengiz lakabını daha sonradan almıştır. Babası Yesügüy Bahadır, Moğolistan’da ün kazanmış Kıyat Tatar boyunun lideriydi.

13 yaşındayken öz kardeşini, yiyecek konusunda yaşadıkları bir tartışma nedeniyle öldüren yoksul çoban Temuçin, Moğolistan İmparatorluğu’nu kurarak dönemin büyük devletleri olan Çin ve Harzemşahlar'a diz çöktürmüştür. Cengiz Han, zorlu bir hayat yaşamıştır. Küçük yaşta babası zehirlenerek öldürülmüş ve kabilesi tarafından dışlanmıştı. Daha sonraları da eski kabilesine esir düşmüştür. Burada daha sonradan ordusunun generallerinden olacak olan Çilayu’nun yardımı ile kurtulmuştur.

Cengiz Han bütün Moğol kabilelerini tek bayrak altında topladı. 1211 yılında Pekin'e sefer düzenleyerek burayı ele geçirdi. Çin hükümdarı barış için prenseslerinden birini Temuçin ile evlendirse de barış fazla uzun sürmedi. 1215 yılında Cengiz Han Çin'i himayesine altına aldı. Daha sonra Harzemşahlar ile savaşarak düşmanlarını bozguna uğrattı.

Cengiz Han'ın ordusu Bağdat kütüphanelerini yakıp, yıkmıştır. Bu olay insanlık tarihini etkileyen önemli hadiselerden birisidir. Öte yandan bilinenin aksine Cengiz Han İmparatorluğu'nun en geniş kara sınırları Cengiz döneminde olmamıştır. Daha sonraları çocukları tarafından oluşturulmuş ve 1279 yılında en büyük sınırlarına ulaşmıştır.

1227 yılının Ağustos ayında çıktığı son seferinde ölen Cengiz Han arkasında büyük bir imparatorluk bırakmıştır. Ölümünden önce geleneklere göre varisini seçmiş ve oğulları arasında paylaşım yapmıştır.

18 Ağustos 1227 tarihinde 60 yaşındayken vefat eden Cengiz Han’ın neden öldüğü, günümüzde hala bilinmemektedir. Rivayetlere göre bacağına saplanan bir ok, attan düşmesi ya da o dönemlerde yayılan bir hastalık Cengiz'in ölümüne neden olmuştur.

Vasiyeti üzerine atlarla mezarının üstünden defalarca geçildi. Bunun yanında mezarının yerini bilen herkes öldürüldü. (Cenazesine katılan 2 bin misafir dahil) Rivayete göre mezarı Burhan Haldun Dağı’nın eteklerindedir.

Cengiz Han 1227’de öldüğünde, Moğol Devleti’nin sınırları Hazar Denizi’nden Japonya’ya kadar uzanıyordu. Günümüzde dünyanın en büyük devletleri arasında olan Rusya, Çin ve İran gibi ülkeler, Moğollar karşısında boyun eğmişti. Tüm bunlara rağmen, Moğollar zamanla dağıldı ve Moğolistan sınırlarına kadar geriledi.